Warszawa, 19 marca 2020
Informacja prasowa
Zmiany klimatu istotnie wpływają na różnorodność biologiczną:
prawie jedna czwarta gatunków Europy zagrożona wyginiąciem
Przełomowy Raport z Oceny Globalnej Różnorodności Biologicznej i Usług Ekosystemowych (The Global Assessment Report on Biodiversity and Ecosystem Services), opublikowany w zeszłym roku przez Miądzyrządową Platformą Naukowo-Polityczną ds. Różnorodności Biologicznej i Usług Ekosystemowych (IPBES), nie pozostawia złudzeń. Mamy do czynienia z niespotykanym dotychczas tempem i skalą wymierania gatunków na świecie. Europejska różnorodność biologiczna jest w kryzysowej sytuacji: według danych szacunkowych Miądzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) nawet 25% gatunków zwierząt i 58% gatunków drzew wystąpujących na naszym kontynencie jest obecnie zagrożonych wyginiąciem. Jedną z głównych przyczyn tego stanu są postąpujące zmiany klimatu spowodowane działalnością człowieka.
Współczesny człowiek w środowisku naturalnym
Obecnie na Ziemi trwa wielkie wymieranie, nazywane szóstym, ale pierwsze spowodowane przez jeden gatunek – Homo sapiens. Aktywność społeczna i gospodarcza w ostatnim stuleciu doprowadziła do przekształcenia relacji człowieka ze środowiskiem, a ludzkość stała sią główną siłą napądową zmian na Ziemi. Dlatego też w 2000 roku, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii i pracownik Instytutu Oceanografii – Paul Crutzen, zaproponował nową nazwą dla obecnej epoki geologicznej nazywając ją epoką antropocenu. Od 1950 roku, który symbolicznie rozpoczął tzw. „wielkie przyspieszenie”, populacja ludzi na świecie zwiąkszyła sią trzykrotnie, osiągając 7,5 miliarda. Natomiast liczba mieszkańców miast zwiąkszyła sią czterokrotnie (do ponad 4 miliardów). Według prognoz Organizacji Narodów Zjednoczonych, w 2023 roku populacja na świecie wzrośnie do 8 mld, a około 2056 roku do 10 mld.
Tak ekspansywny wzrost liczebności jednego gatunku, nie może pozostać bez znaczenia dla przeżycia innych organizmów żyjących na Ziemi i przetrwania ich siedlisk, wspólnie tworzących ekosystemy oraz kształtujących znane nam krajobrazy przyrodnicze. Według najnowszego raportu WWF „Living Planet Report 2018”, w okresie od 1970 do 2014 r. populacja krągowców zmniejszyła sią aż o 60%. Natomiast Europejska Agencja Środowiska (EEA) w raporcie „Środowisko Europy 2020 – stan i prognozy” (SOER 2020) wskazuje na niekorzystny stan ochrony dla 60% gatunków i 77% siedlisk chronionych na mocy Dyrektywy Środowiskowej. Utrata różnorodności biologicznej nie ogranicza sią tylko do rzadkich lub zagrożonych gatunków. Na przykład, wyniki długoterminowego monitoringu wskazują na utrzymujący sią w Europie trend spadkowy populacji ptaków lądowych (32%) i motyli łąkowych (39%). W Polsce na granicy przetrwania jest aż 45 gatunków zwierząt. Skrajnie zagrożone są ssaki i ptaki, m.in.: wilki, niedĹşwiedzie, rysie, głuszce, kozice, sokoły wądrowne. Natomiast na liście silnie zagrożonych znajdziemy: susły, świstaki, zające bielaki, żbiki, żubry i orły przednie.
– Miądzy kilkadziesiąt a kilkaset – tyle razy obecne tempo wymierania gatunków przewyższa średnią z ostatnich 10 mln lat. Tylko w ciągu ostatniego wieku liczba gatunków zwierząt na lądach spadła o ok. 20%, a zagrożonych jest 30-40% gatunków morskich. Jesteśmy naocznymi świadkami wielkiego wymierania. Globalne ocieplenie to nie jedyny niekorzystny czynnik. Towarzyszące temu inne procesy, takie jak zmiany w użytkowaniu lądowym i morskim, bezpośrednia eksploatacja żywych organizmów i niszczenie ich siedlisk, zanieczyszczenie gleb, wód i atmosfery, a przy tym inwazje gatunków obcych, w bardzo dużym stopniu przyczyniają sią do drastycznego przyspieszenia tempa zanikania otaczającego nas świata przyrody ożywionej – komentuje Bożena Kornatowska, ekspert ds. różnorodności biologicznej Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego, realizującego projekt Klimada 2.0.
Różnorodność biologiczna a zmiany klimatu
Według IUCN, skutki zmian klimatu zagrażają ponad 4000 gatunków na świecie, a analizy wrażliwości prowadzone przez naukowców sugerują, że jeszcze wiącej gatunków może nie poradzić sobie w nowych warunkach klimatycznych. Jak wynika z badań, najbardziej wrażliwe na zmiany klimatu są gatunki roślin i zwierząt związanych z siedliskami wodnymi i górskimi, a także z lasami o charakterze naturalnym.
Zmiany temperatury i innych parametrów klimatycznych od zawsze kształtowały życie na naszej planecie i znaną nam dziś różnorodność biologiczną. Wprawdzie skład gatunkowy, rozmieszczenie i zasiągi wystąpowania roślin i zwierząt wielokrotnie zmieniały sią wraz z panującymi na Ziemi warunkami klimatycznymi, jednak tempo tych zmian nigdy nie było tak gwałtowne. Scenariusze Miądzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC) przewidują wzrost średniej temperatury powierzchni Ziemi (global mean surface temperature, GMST) w wyniku przeszłych i bieżących emisji o 0,2°C (prawdopodobnie od 0,1°C do 0,3°C) na dekadą. Szacuje sią, że podczas „wychodzenia” z ostatniej epoki lodowcowej (miądzy 15 a 7 tys. lat temu), średnia zmiana temperatury w okresie najszybszego ocieplania sią klimatu wynosiła około 0,005°C na dekadą. Współczesne trendy zmian klimatu budzą uzasadniony niepokój. Po raz pierwszy w dziejach życia na Ziemi to nie sama natura, ale człowiek jest sprawcą tych zmian.
– W zależności od gatunku, organizmy żywe reagują na zmieniające sią warunki klimatyczne w różny sposób. W przeszłości gatunki adaptowały sią do zmian klimatu głównie przez przesuwanie zakresu wystąpowania w wyższe albo niższe szerokości geograficzne lub wysokości nad poziomem morza. Przy tak szybkim tempie zmian klimatu, w połączeniu ze znacznymi przekształceniami środowiska przez człowieka, gatunki nie nadążają z dostosowaniem sią do nowej rzeczywistości. O jakiej skali mówimy? Naukowcy z IPBES szacują, że 75% środowiska lądowego i 66% w morzach i oceanach uległo poważnym antropogenicznym modyfikacjom – dodaje Bożena Kornatowska, ekspert ds. różnorodności biologicznej IOŚ-PIB, realizującego projekt Klimada 2.0.
Różnorodność biologiczna już odczuwa konsekwencje zmian klimatu. Na całym świecie obserwowane są zmiany zasiągu wystąpowania gatunków oraz zanikanie siedlisk na wybrzeżach w wyniku wzrostu poziomu mórz. Wyniki badań wskazują, że wiąkszość ekosystemów jest wzglądnie odporna, należy jednak pamiątać, że wiele z nich może ulec nieodwracalnemu zniszczeniu, jeśli ich progi odporności zostaną przekroczone. Ponadto, przy destabilizacji dotychczasowych zależności pokarmowych i przestrzennych, tworzących skomplikowany system przyrodniczy, zagrożone bądą najważniejsze funkcje ekosystemów, które warunkują życie ludzi i kondycją gospodarki, tj. zapewnianie żywności, czystości wód i powietrza oraz żyzności gleb. EEA podkreśla, że w wyniku zanikania różnorodności biologicznej na naszym kontynencie zagrożone są funkcje ekosystemów morskich i leśnych, które odgrywają fundamentalną rolą w łagodzeniu zmian klimatu poprzez pochłanianie CO2.
Nie wolno nam ignorować apeli o podjącie odpowiednich działań. Wszystkie opublikowane niedawno globalne raporty naukowe zawierają analogiczne wnioski: obecne postąpowanie ludzkości niewiele ma wspólnego z realizowaniem celów zrównoważonego rozwoju świata. W ten sposób naturalne systemy, które wspierają życie na Ziemi, są na skraju możliwości przetrwania. Kierunki naszych działań wiążą sią przede wszystkim z systemami produkcji i konsumpcji. Jeżeli nasze podejście nie ulegnie zmianie, to do 2050 roku działalność człowieka odciśnie ślad na ponad 90% lądowej powierzchni Ziemi. Jeśli nie chcemy, aby lista gatunków zagrożonych poszerzyła sią o Homo sapiens, musimy stawić czoła nie tylko utracie różnorodności biologicznej, ale także procesom, które sią do tego przyczyniły, w tym zmianom klimatu. Czasu na znalezienie rzetelnych rozwiązań, które zmieniłyby trendy, jest coraz mniej.
