Istnieje obecnie kilka teorii dotycz?cych pierwotnych siedzib S?owian i kierunku ich ekspansji:
• teoria ?rodkowoeuropejska (praojczyzna S?owian mi?dzy ?rodkow? ?ab? a Bugiem; tu prym: J. Kostrzewski, L. Koz?owski, J. Czekanowski, M. Rudniecki => teoria ta, zwana autochtoniczn?, nie funkcjonuje po dzie? dzisiejszy);

• teoria dnieprza?ska, wskazuj?ca na praojczyzn? S?owian w dorzeczu Dniepru (J. Rostafi?ski, M. Vasmer, L. Niederle, H. U?aszyn) => teoria ta opiera si? g?ównie na s?owia?skich nazwach rzek górnego Dniepru (tak naprawd? powstanie tych nazw przypada dopiero na VI i VII w.); poza tym w górnym biegu Dniepru nie znaleziono ?adnych pozosta?o?ci po ceramice tzw. typu praskiego, która by?a charakterystyczna dla S?owian; tak? ceramik? znaleziono jedynie w ?rodkowym dorzeczu Dniepru (z po?owy V w.) – by? mo?e w?a?nie dlatego mo?na s?dzi?, ?e to terytorium by?o zamieszka?e przez S?owian najwcze?niej; dolne dorzecze Dniepru nie wchodzi w gr?, poniewa? na obszarze tym (stepy przyczarnomorskie) odbywa?y si? przemarsze ludów koczowniczych i nie by?o warunków, by osiedli? si? tu na sta?e;
• teoria azjatycko – dnieprza?ska, umieszczaj?ca S?owian pocz?tkowo w Azji, na pó?nocy wielkiego stepu, sk?d na kilkaset lat p.n.e. mieli przemaszerowa? na obszary mi?dzy Bugiem a Dnieprem (K. Moszy?ski) => teoria ta wydaje si? najbardziej prawdopodobna, ze wzgl?du np. na podobie?stwa w s?owach j?zyków s?owia?skich i turko-tatarskich, Moszy?ski wykazywa? te? podobie?stwo w ?yciu duchowym (i nie tylko) tych ludów oraz inne elementy, np. wschodni sposób strzelania z ?uku czy u?ywanie krytych wozów stepowych („wie?a”), podobny mia? by? te? sposób prowadzenia walki.

Skoro teoria nr 3 jest najbardziej prawdopodobna, to mo?liwe s? dwie wersje:
– S?owianie przebyli 3 tys. km z Azji i w V w. osiedlili si? nad Dnieprem (Czupkiewicz odrzuca t? mo?liwo??, bo oznacza to, ?e byliby jeszcze wtedy koczownikami, a w V w. S?owianie prowadzili ju? osiad?y tryb ?ycia i zajmowali si? rolnictwem)
– S?owianie, zanim przybyli nad Dniepr, na jaki? czas osiedlili si? na wschodzie Europy w okolicy Uralu (jest to bardziej prawdopodobne, gdy? wyst?puj? podobie?stwa w j?zykach ludów finougryjskich i w pras?owia?szczy?nie, a zatem ludy te musia?y ze sob? przez d?u?szy okres czasu s?siadowa? – ludy finougryjskie znajdowa?y si? w okolicach Uralu a? do pó?nocnych wybrze?y Ba?tyku; oprócz kontaktów z j?zykami ludów finougryjskich j?zyk pras?owia?ski wykazuje tak?e podobie?stwo do j?zyków ira?skich, wi?c mo?e okres przej?ciowy dla S?owian znajdowa? si? pomi?dzy ludami finougryjskimi oraz ira?skimi (Scytami, Sarmatami, Aorsami, Alanami) – te drugie zajmowa?y tereny nadczarnomorskie oraz nadkaspijskie; zatem zdaniem Czupkiewicza jedynym miejscem, gdzie S?owianie w zamierzch?ej przesz?o?ci mogli s?siadowa? jednocze?nie z ludami finougryjskimi i ira?skimi, móg? by? tylko obszar po?o?ony pomi?dzy ?rodkow? Wo?g? a górami Uralu, obejmuj?cy dorzecze dolnej Kamy i dorzecze Bia?ej, a na po?udniu si?gaj?cy granicy stepu. Jest to kraina lasów i lasostepów, z przewag? czarnoziemu, o powierzchni oko?o 200 tysi?cy km2. Ten stosunkowo niedu?y obszar jest jednak na tyle rozleg?y, ?e z ?atwo?ci? móg? pomie?ci? s?owia?ski szczep licz?cy wówczas, jak nale?y szacowa?, oko?o 200 – 300 tysi?cy ludzi.

Na ów teren przej?ciowy S?owianie mieliby wi?c przyby? z obszarów stepowych (dzisiejszy pó?nocny Kazachstan) gdzie? na prze?omie III i II w. p.n.e.; ju? w II w. pojawi?a si? wzmianka w Zarysie geografii Ptolemeusza na temat obecno?ci ludu pomi?dzy ?rodkow? Wo?g? a Uralem, którego nazywa „Suowenoi” – niektórzy badacze maj? w?tpliwo?ci co do tego, czy chodzi tu o S?owian, a nie np. o ludy fi?skie Suomi (nieprawdopodobne wydawa?o si?, ?eby S?owianie znajdowali si? tak daleko na wschodzie Europy), jednak Czupkiewicz twierdzi, ?e Ptolemeusz nie pomyli? si? w lokalizacji S?owian, gdy? nie pomyli? si? przy wymienianiu innych ludów.

Je?eli S?owianie nad Dniepr przybyli w po?owie V wieku, zatem pomi?dzy Uralem a ?rodkow? Wo?g? mieszkaliby ponad 600 lat. Dlaczego S?owianie opu?cili teren „przej?ciowy”? Jak wiadomo, omin??a ich inwazja Hunów w IV wieku, natomiast prawdopodobnie albo spotka?o ich zagro?enie ze strony ludów turko-tatarskich (które poszukiwa?y nowych ziem pod pastwiska z powodu cyklicznej, powtarzaj?cej si? ?rednio co 600 lat suszy w Azji), albo S?owianie sami zostali „wyniszczeni” przez ow? susz?. Nie jest wykluczone, ?e S?owianie, przesuwaj?c si? w pierwszej po?owie V wieku na zachód, przyczynili si? do upadku pa?stwa Hunów.

Na prze?omie V i VI wieku anonimowy autor, podpisany jako Cezariusz z Nazjanzu, wspomina? o pojawieniu si? w tym czasie S?owian nad Dunajem, u granic pa?stwa wschodniorzymskiego, podaj?c, ?e „s? zuchwali, samowolni i nie znosz?cy nad sob? panowania”. Tego samego okresu dotyczy wzmianka zamieszczona przez Prokopiusza z Cezarei w „Historii wojen”. Jest to pierwsza wiadomo?? o S?owianach mi?dzy Karpatami a Ba?tykiem. Przez ówczesnych kronikarzy S?owianie s? przedstawiani jako lud okrutny i bezwzgl?dny, niszcz?cy zdobywane ziemie ogniem i mieczem (Prokopiusz).

J?zyk pras?owia?ski by? j?zykiem wspólnym dla ludu S?owian, który nast?pnie podzieli? si? na 3 frakcje: S?owian zachodnich (j?zyk: polski, czeski, s?owacki, dolno- i górno?u?ycki), wschodnich (j?zyk: rosyjski, ukrai?ski, bia?oruski – wpierw jeden wspólny j?zyk praruski) i po?udniowych (j?zyk: s?owe?ski, serbo-chorwacki, macedo?ski i bu?garski). Cz?on pra- oznacza, ?e j?zyk ten by? u?ywany w epoce przedpi?miennej, za? cz?on staro- dla oznaczenia pierwszego okresu epoki pi?miennej (dlatego nazw: pras?owia?ski i staros?owia?ski nie nale?y rozumie? tak samo!). J?zyk pras?owia?ski by? jeden, za? j?zyków staros?owia?skich by?o wi?cej (kiedy powstawa?y pierwsze teksty, S?owianie zd??yli si? ju? podzieli?). Jako kres wspólnoty S?owian, czyli tak?e j?zyka pras?owia?skiego przyjmuje si? wiek VI, jako pocz?tek za? – ok. 1500 r. p.n.e.

Rodzina s?owia?ska wywodzi si? z du?ej rodziny j?zyków indoeuropejskich. Poza S?owianami w jej obr?bie znajdowa?y si? tak?e rodziny: ba?tycka (dzi? j?zyk litewski i ?otewski, kiedy? j?zyk dawnych Prusów oraz Jad?wingów), germa?ska, italo-celtycka (podzielona dalej na grup? italsk? – i tutaj g?ównie ?acina, od której wzi??y si? pó?niejsze j?zyki roma?skie; a tak?e na grup? celtyck? – pó?niej j?zyk walijski, szkocki i irlandzki), dialekty grecko-macedo?skie (pozosta?o??: greka), iliryjsko-wenecka (dzi? j?zyk alba?ski), tracko-ormia?ska (pozosta?o??: j?zyk ormia?ski na po?udniowo-wschodnim brzegu Morza Czarnego), indoira?ska (aryjskie dialekty Indii, od nich pó?niej j?zyk wedyjski, oprócz tego dialekty perskie, czyli ira?skie, tak?e j?zyk awestyjski), luwihetycka oraz tocharska (obie wysz?y z u?ycia).

„J?zyk pras?owia?ski b?dzie zawsze tylko przypuszczeniem”, poniewa? nie zachowa?y si? ?adne teksty w tym j?zyku – jedynie Konstantyn i Metody ok. 863 r. w swoich kopiach przek?adu Pisma ?wi?tego pos?ugiwali si? j?zykiem bardzo zbli?onym do pras?owia?skiego, jednak jest on „zabarwiony” odmian? bu?garsko-macedo?sk?.

BIBLIOGRAFIA:
1. L. Czupkiewicz, Najdawniejsze siedziby S?owian, „Problemy” nr 2, 1989 r. strony: 35-36, 45-46.
2. L. Moszy?ski, Wst?p do filologii s?owia?skiej, Warszawa 1984, s. 167-181.
3. T. Milewski, J?zykoznawstwo, Warszawa 1967, s. 127-202.

MARTA AKUSZEWSKA

hastagi na stronie: