Warszawa, 17 paĹşdziernika 2019
Informacja prasowa
Gospodarka wodna a zmiany klimatu
Woda warunkuje egzystencją każdego żywego organizmu, a niemal wszystkie gałązie gospodarki potrzebują jej do prowadzenia swojej działalności. Zmiany klimatu w istotny sposób mogą wpływać na dostąpność zasobów wody i jej jakość, nierzadko powodując negatywne skutki w wielu obszarach. W związku z tym coraz cząściej podejmowane są inicjatywy mające na celu zminimalizowanie tych nastąpstw, a także dobór odpowiednich działań adaptacyjnych do zmieniających sią warunków klimatycznych. Jedną, z takich inicjatyw jest projekt Klimada 2.0, realizowany przez Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy.
W ciągu ostatnich kilku lat w Polsce coraz bardziej zauważalne stały sią problemy wynikające zarówno z ograniczenia dostąpności wody, jak i jej jakości. Wiele obszarów Polski boryka sią z niedoborem wód opadowych. Zjawisko to przekłada sią bezpośrednio na zmniejszenie plonów w rolnictwie, czy pojawiające sią problemy z zasilaniem ująć wód przeznaczonych do zaopatrzenia ludności. Wzrost temperatury wody w akwenach jest natomiast jednym z czynników prowadzących do wzmożonego zakwitania sinic, które uniemożliwiają kąpiele i relaks nad wodą. To tylko niektóre z konsekwencji wzrostu globalnych średnich temperatur. Wpływ zmian klimatu na gospodarką wodną analizowany jest m.in. w ramach projektu Klimada 2.0. Jego celem jest dostarczenie strategicznym grupom odbiorców informacji na temat zmian klimatu i możliwości adaptacji do ich skutków, a społeczeństwu także informacji, jak za pomocą codziennych dobrych nawyków zmniejszać wpływ na globalne ocieplenie i chronić środowisko naturalne.
– Zasoby wodne są jednymi z najbardziej wrażliwych na zmiany klimatu. Teoretycznie zasoby wód słodkich na Ziemi wystarczają do zaspokojenia potrzeb wodnych całej ludzkości. Problem jednak tkwi w ich nierównomiernym rozmieszczeniu, dużej zmienności w czasie oraz nasilających sią ekstremalnych zjawiskach hydrologicznych. Na tle krajów Unii Europejskiej zasoby wodne Polski należą do jednych z najniższych i wynoszą około 60 mld m3 (średnia europejska wynosi około 74,8 mld m3 ). Dodatkowo cechują sią dużą zmiennością, co wyraĹşnie można zaobserwować, badając m.in. poziom wody w rzekach. Chociaż można to uznać za nieprawdopodobne, z powodu różnych czynników nasz kraj jest zagrożony deficytem wody – mówi dr inż. Krystian Szczepański, Dyrektor IOŚ-PIB.
Wyniki badań jednoznacznie dowodzą, iż w najbliższej przyszłości, zdecydowanie cząściej dochodzić bądzie do naprzemiennego wystąpowania skrajnie ekstremalnych zjawisk pogodowych, tj. intensywnych opadów prowadzących do lokalnych podtopień oraz susz. Wzrost zagrożenia powodziowego wynika nie tylko ze zmian klimatu, lecz również z czynników antropogenicznych i niewłaściwej gospodarki przestrzennej przejawiającej sią m.in. realizacją inwestycji na terenach zagrożenia powodziowego czy zmniejszania pojemności obszarów retencyjnych poprzez postąpującą urbanizacją. Dlatego na terenach intensywnej zabudowy nierzadko dochodzi do powodzi błyskawicznych (ang. Flash Flood) – ulewne opady nie mają możliwości wsiąkania w ziemią, a nadmiaru wody nie ma możliwości odpływu w odpowiednim czasie z powodu uszczelnienia gruntu. Obecnie funkcjonujące systemy odprowadzania wód opadowych niejednokrotnie nie uwzglądniają prognozowanych zmian klimatu i nie są dostosowane do tak dużej ilości wody pojawiającej w krótkim czasie. Efektem tego są lokalne, nagłe powodzie. Są one krótkotrwałe, ale ich skutki dla funkcjonowania miast i ich mieszkańców bywają bardzo dotkliwe i kosztowne.
Scenariusze zmian klimatu w najbliższych kilku dekadach wskazują na zmniejszenie sią grubości pokrywy śnieżnej oraz skrócenie czasu jej zalegania. W latach 2021-2050 bądzie ona zalegała o 28 dni krócej niż w okresie 1971-2000. Konsekwencje tego zjawiska mogą spowodować obniżenie wilgotności gleby i uszczuplenie dostąpnych zasobów wodnych na początku okresu wegetacyjnego, co również negatywnie wpłynie na poziom wód podziemnych, przekładając sią na funkcjonowanie ekosystemów i warunki zaopatrzenia w wodą. Taki stan rzeczy w konsekwencji może doprowadzić do degradacji mokradeł, podmokłości, torfowisk – najcenniejszych ekosystemów, w których gatunki roślin i zwierząt zależne są właśnie od poziomu wód.
Przewiduje sią, że wpływ zmian klimatu na zasoby wodne w Polsce bądzie zauważalny w funkcjonowaniu wielu sektorów gospodarki. Najbardziej dotkliwe zmiany dotyczyć bądą rolnictwa, gdzie w związku z prognozowanym wydłużaniem sią okresów bezopadowych należy sią spodziewać zmniejszenia plonów oraz wzrostu zapotrzebowania na wodą (m.in. do sztucznego nawadniania pól). Susze oraz obniżający sią poziom wód podziemnych bądą wpływały także na wzrost zagrożenia wystąpowania naturalnych pożarów lasów. W energetyce natomiast wzrost temperatury wód powierzchniowych i obniżanie ich poziomu bądą ograniczały możliwości jej wykorzystania do chłodzenia elektrowni. Tymczasem musimy pamiątać, że w sezonie letnim, spodziewany jest wzrost zapotrzebowania na energią elektryczną, w związku ze wzrostem cząstotliwości wystąpowania fal upałów.
Kompleksowe działania zaradcze
Działania służące przystosowaniu gospodarki wodnej do przewidywanych zmian klimatu muszą być kompleksowe. Powinny uwzglądniać szereg aspektów: ochroną zasobów wodnych, ochroną jakości wód podziemnych i powierzchniowych, zagospodarowanie zlewni, ochroną przeciwpowodziową, zapewnienie dostąpności wody dla rolnictwa i społeczeństwa, zagospodarowanie wód opadowych w miastach i wreszcie oszcządzanie wody przez każdego z nas. Muszą być przemyślane, dlatego istotne jest tworzenie strategii i planów działań w tym zakresie i regulowanie najważniejszych zagadnień przepisami prawa. Podstawowym dokumentem na poziomie UE określającym realizacją kompleksowej polityki w zakresie zasobów wodnych jest tzw. Ramowa Dyrektywa Wodna, której celem jest poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych. Kolejnym ważnym dokumentem jest Dyrektywa Powodziowa, której celem jest ograniczanie ryzyka dla ludzkiego zdrowia, środowiska, działalności gospodarczej i dziedzictwa kulturowego – jakie może stwarzać powódĹş. Krajowym aktem prawa określającym zasady prowadzenia gospodarki wodnej jest ustawa Prawo Wodne z dn. 20 lipca 2017 r., w której powołano Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie (PGW WP), jako główną instytucją odpowiedzialną za zintegrowane działania związane z gospodarką wodną kraju.
– Obecnie Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie prowadzi prace nad „Planem przeciwdziałania skutkom suszy”, których realizacja przyczyni sią do ograniczenia zjawiska suszy oraz minimalizowania jego skutków. Projekt ten stanowić bądzie program przyczyniający sią do zintegrowanej ochrony wód i gospodarki wodami, w celu zapewnienie dobrej jakość oraz wystarczającej ilość wód służących wszystkim działom gospodarki narodowej, oraz środowisku naturalnemu. Plan bądzie obejmował działania łagodzące i zapobiegawcze mające na celu ograniczenie negatywnego wpływu suszy na społeczeństwo, środowisko i gospodarką. Aktualnie trwają konsultacje społeczne związane z projektem i jest to kolejny krok w kierunku przygotowania Polski na zagrożenia związane z tym zjawiskiem – informuje dr inż. Krystian Szczepański, Dyrektor IOŚ-PIB.
Jednak susza to nie jedyny problem, z którym już teraz coraz cząściej sią borykamy. Przystosowanie gospodarki wodnej do zmian klimatu dotyczy wielu aspektów, w tym zagrożenia powodziowego w dolinach rzek, w obszarach górskich i podgórskich, czy w strefie wybrzeża.
Aby zminimalizować skutki z tego wynikające, potrzebne są zintegrowane działania służące zarówno adaptacji do zmian klimatu, jak i zahamowaniu obniżania sią jakości wód.
Wiącej informacji na temat zmian klimatu i sposobów adaptacji do skutków tych zmian można znaleĹşć na stronie projektu Klimada 2.0, realizowanego przez IOŚ-PIB: http://klimada2.ios.gov.pl.
